Pracownik, w ramach zawartej z pracodawcą umowy, wykonuje swoje obowiązki w określonym systemie czasu pracy. Oznacza to przyjęty w danym przedsiębiorstwie wymiar godzin pracy w danym dniu, tygodniu i okresie rozliczeniowym.
Możliwa jest sytuacja, gdy w ramach jednego przedsiębiorstwa stasowane są różne systemy czasu pracy. Ma to na celu umożliwienie przedsiębiorcom zaspakajania potrzeb rynkowych w zależności od specyfiki danej branży bądź też w celu dostosowania systemu pracy do specyfiki pracy osoby zatrudnionej na danym stanowisku.
Kodeks Pracy dopuszcza następujące systemy czasu pracy:
- podstawowy
- równoważny
- w ruchu ciągłym
- przerywany
- zadaniowy
- skróconego tygodnia pracy
- weekendowy
Podstawowy system czasu pracy
To najczęściej spotykany na polskim rynku system pracy, w ramach którego pracownik zobowiązany jest do świadczenia pracy 8 godzin dziennie w trakcie 5 dni roboczych. W tym wymiarze czasu pracy pracownik musi więc pracować 40 godzin tygodniowo, przy czym wymiar ten może zostać zwiększony do maksymalnie 48 godzin tygodniowo. W rozliczeniu tego systemu uwzględnia się okresy, w których obowiązki nie były wykonywane z tytułu urlopów lub zwolnień lekarskich.
Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym a wypadające w dniu innym niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
Tabelę z wymiarem czasu pracy na 2024 rok znajdziesz w naszym artykule.
Równoważny system pracy
W sytuacjach uzasadnionych rodzajem pracy lub ze względu na specyfikę działalności pracodawca może wprowadzić w swoim zakładzie pracy system równoważnego czasu pracy, który dopuszcza przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nie więcej jednak niż do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
W zależności od charakteru pracy (praca przy dozorze urządzeń, w ochronie mienia lub osób lub służbach ratowniczych) wymiar pracy może być wydłużony odpowiednio do 16 lub 24 godzin w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca. Przy planowaniu grafiku pracy należy pamiętać o zapewnieniu pracownikowi odpoczynku w wymiarze określonym w Kodeksie Pracy w art. 135, 136, 137.
Miesięczny okres rozliczeniowy może, w uzasadnionych przypadkach być wydłużony do 3 miesięcy a w przypadku prac uzależnionych od pór roku nawet do 4 miesięcy.
System czasu pracy w ruchu ciągłym
Przy pracach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane, może być stosowany system pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie tygodniowego rozliczenia do 43 godzin w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 tygodni, a dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony w wybranych dniach do 12 godzin, przy czym za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze pracy pracownikowi przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Przedłużenie godzin pracy nie może przekraczać 4 godzin tygodniowo.
Przerywany system czasu pracy
Kolejnym system czasu pracy, mającym zastosowanie głównie w produkcji rolnej, jest system przewidujący jedną, maksymalnie 5 godzinną przerwę w trakcie doby, z której 8 godzin przeznaczone jest na pracę. Przerwy nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za ten czas przysługuje pracownikowi prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. Niezależnie od charakteru pracy ten system wymaga bezwzględnego przestrzegania z góry ustalonego harmonogramu pracy.
Przy planowaniu pracy w tym systemie czasu pracy nie można zapominać o obowiązujących przepisach w zakresie doby pracowniczej.
Zadaniowy system pracy
W ramach tego rozwiązania pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, z uwzględnieniem czasu pracy w wymiarze nie przekraczającym 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo w przeciętnie 5 dniowym tygodniu pracy. Co warte zaznaczenia dla pracownika objętego tym systemem pracy pracodawca nie ma obowiązku tworzenia harmonogramu.
System skróconego tygodnia pracy
Taki system pracy wprowadzany jest wyłącznie na wniosek pracownika i polega on na wykonywaniu pracy przez pracownika przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia, przy jednoczesnym wydłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, maksymalnie do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Jak wspomnieliśmy powyżej, takie rozwiązanie stosuje się na pisemny wniosek pracownika. Pracodawca sam nie może zaproponować takiego rozwiązania, lecz również nie ma obowiązku przychylenia się do wniosku pracownika.
Weekendowy system czasu pracy
System czasu pracy weekendowej polega na wykonywaniu pracy jedynie w piątki, soboty i niedziele (oraz święta). Czas pracy może być wydłużony maksymalnie do 12 godzin w 1 miesięcznym okresie rozliczeniowym. Weekendowy system czasu pracy wprowadza się wyłącznie na wniosek pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę.
Co ważne, wobec pracownika zatrudnionego w tym systemie czasu pracy, pracodawca nie ma obowiązku zapewnienia co 4 niedzieli wolnej od pracy (więcej informacji o planowaniu pracy w niedzielę znajdziesz tutaj), nie ma też konieczności i zapewnienia innego dnia wolnego w zamian za pracę w niedziele i święto. Ponadto, takiemu pracownikowi nie można wyznaczyć pracy w inny dzień tygodnia, czyli w poniedziałek, wtorek, środę lub czwartek.
Kolejnym ważnym aspektem w weekendowym systemie czasu pracy jest konieczność wypłacenia pracownikowi pełnego wynagrodzenia, nawet jeżeli z powodu mniejszej ilości dni weekendowych przypadających w danym miesiącu pracownik wypracuje mniej godzin niż wynosi jego wymiar czasu pracy.
Sprawdź jak łatwo zarządzać czasem pracy w Twojej firmie!
Systemy czasu pracy - planowanie pracy w Time Harmony
Time Harmony umożliwia planowanie harmonogramów pracy w podstawowym i równoważnym systemie czasu pracy. Dodatkowo system oferuje pełne rozliczenie czasu pracy z uwzględnieniem rozbicia na dobę kalendarzową i dobę pracowniczą.
